Son illərdə dünyada baş verən geosiyasi dəyişikliklər, regional münaqişələr və enerji təhlükəsizliyi ilə bağlı qlobal narahatlıqlar beynəlxalq münasibətlər sistemində yeni reallıqlar formalaşdırıb. Belə bir mürəkkəb, çoxqütblü mühitdə müstəqil və çevik xarici siyasət yürütmək, milli maraqları qlobal səviyyədə səmərəli şəkildə müdafiə etmək hər bir dövlət üçün xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Bu baxımdan, Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə həyata keçirilən xarici siyasət kursu həm regional sabitliyin təmin olunmasında, həm də ölkəmizin beynəlxalq nüfuzunun möhkəmləndirilməsində mühüm rol oynayır. Prezident İlham Əliyevin praqmatik düşüncəyə və milli maraqların qorunmasına əsaslanan xarici siyasəti Azərbaycanı beynəlxalq müstəvidə mühüm uğurlara çatdırıb. Ölkəmiz Avropanın enerji təhlükəsizliyində etibarlı tərəfdaş kimi mövqeyini möhkəmləndirib ki, bu da geosiyasi qeyri-sabitlik dövründə xüsusi əhəmiyyət daşıyır. “Cənub Qaz Dəhlizi” kimi irimiqyaslı layihələrin reallaşdırılması Avropa üçün enerji təchizatının şaxələndirilməsinə və bu qitənin ölkələri ilə strateji tərəfdaşlığın dərinləşməsinə mühüm töhfə verib. Azərbaycanın strateji mövqeyi, zəngin enerji ehtiyatları, tarazlı və praqmatik diplomatik fəaliyyəti ölkəmizi qlobal əməkdaşlıqda mühüm tərəfdaşlardan birinə çevirib.

Azərbaycanın Albaniyada keçiriləcək Avropa Siyasi Birliyi sammitində iştirakı ölkəmizin çoxşaxəli və balanslaşdırılmış xarici siyasət kursunun daha bir uğurudur. Bu iştirak Azərbaycanın Avropa qitəsində dialoq və əməkdaşlığa verdiyi önəmi və təşəbbüskar mövqeyini bir daha nümayiş etdirir. Qeyd edilməlidir ki, ölkəmiz 2022-ci ildə Praqada keçirilən ilk toplantıdan etibarən Avropa Siyasi Birliyinin bütün sammitlərində fəal iştirak edir. Bu isə Azərbaycanın qarşılıqlı siyasi fəaliyyət və regional inteqrasiya üçün yeni platformalarda maraqlı tərəf olduğunu göstərir.

Məhz Praqada keçirilən Avropa Siyasi Birliyinin sammiti Prezident İlham Əliyevin uzaqgörən xarici siyasətinin bariz nümunəsi kimi tarixə düşdü, Azərbaycanın suverenlik və ərazi bütövlüyü uğrunda diplomatik mübarizəsində dönüş nöqtəsi oldu. 2022-ci ilin oktyabrında keçirilən Praqa sammiti, Avropa Siyasi Birliyi çərçivəsində ilk toplantı olmaqla yanaşı, Azərbaycanın beynəlxalq mövqeyini gücləndirən mühüm bir hadisəyə çevrildi. Prezident İlham Əliyev bu sammitdə Ermənistan, Fransa və Avropa İttifaqının Azərbaycana qarşı formalaşdırmaq istədiyi diplomatik tələləri peşəkar şəkildə neytrallaşdırdı. Onun qətiyyətli və ardıcıl mövqeyi nəticəsində Ermənistan və Fransa rəhbərləri Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü tanımaq məcburiyyətində qaldılar. Bu, təsadüfi qərar deyildi, əksinə, Prezident İlham Əliyevin diplomatik arenada qurduğu çoxgedişli strateji kombinasiyanın nəticəsi idi.

Şahmat terminologiyasına istinad etsək, Praqada Prezident İlham Əliyev geosiyasi “suqsvanq” vəziyyəti yaratmağa nail oldu. Yəni, qarşı tərəf istənilən addımı atsa belə, öz mövqeyini zəiflətmiş olacaqdı. Fransa Prezidenti Emmanuel Makron və Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan Azərbaycanın artan beynəlxalq nüfuzu və hüquqi əsaslara söykənən mövqeyi qarşısında ölkəmizin ərazi bütövlüyünü tanımağa və “Alma-Ata Bəyannaməsi”nə istinad etməyə məcbur oldular. Beləliklə, Azərbaycan Qarabağ bölgəsindəki separatizmin beynəlxalq dəstəklə leqallaşdırılması cəhdlərini diplomatik müstəvidə tam iflasa uğratdı. Bu diplomatik uğur münaqişənin həlli və Azərbaycanın beynəlxalq aləmdə mövqeyinin möhkəmləndirilməsi istiqamətində mühüm addım oldu.

Praqa sammitinin keçirildiyi dövrdə Azərbaycanın Qarabağ bölgəsində müvəqqəti yerləşdirilmiş Rusiya sülhməramlıları hələ öz mövqelərində idilər. Lakin məhz həmin sammitdə qəbul edilmiş bəyanatlar Azərbaycanın öz suverenliyini tam bərpa etməsi üçün hüquqi və diplomatik baza yaratdı. Prezident İlham Əliyev burada da uzaqgörənlik nümayiş etdirərək, gələcək hadisələrin siyasi-hüquqi xəritəsini cızdı. 2023-cü ilin payızında Azərbaycanın antiterror tədbirləri nəticəsində suverenliyi tam təmin olundu və bunun ilkin zəmini məhz 2022-ci ilin oktyabrında Praqada qoyuldu.

Maraqlıdır ki, bu gün də bəzi rusiyalı politoloqlar, ekspertlər və Ermənistanın revanşist dairələri Praqa sammitində qəbul edilmiş sənədləri açıq şəkildə tənqid edirlər. Bu narahatlığın səbəbi aydındır, həmin sənədlər Azərbaycanın beynəlxalq hüquqa əsaslanan mövqeyini daha da gücləndirib və bölgədə separatizmə legitimlik qazandırmaq istəyən qüvvələrin manevr imkanlarını sıfra endirib. Revanşistlərə görə, Praqa sammitində Ermənistan rəhbərliyinin atdığı imzalar rus sülhməramlılarının bölgədən çıxarılmasını sürətləndirən başlıca hüquqi mexanizmə çevrilib.

Prezident İlham Əliyevin həyata keçirildiyi uğurlu xarici siyasət kursu

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin Avropa Siyasi Birliyinin sammitində iştirakı ölkəmizin xarici siyasətində davamlı uğurlarının və artan beynəlxalq nüfuzunun növbəti təzahürüdür. Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə Azərbaycan son illərdə həm Şərq, həm də Qərb istiqamətində uğurlu diplomatik fəaliyyət həyata keçirərək çoxvektorlu xarici siyasət modelini müvəffəqiyyətlə reallaşdırır.

Azərbaycanın xarici siyasət kursunun əsas xüsusiyyətlərindən biri tarazlı və praqmatik yanaşmadır. Bu siyasət nəticəsində ölkəmiz bir sıra nüfuzlu beynəlxalq tərəfdaşlarla əlaqələrini daha da dərinləşdirib. Azərbaycan Respublikası ilə Çin Xalq Respublikası arasında imzalanmış hərtərəfli strateji tərəfdaşlıq əlaqələrinin qurulması haqqında Birgə Bəyanat bunun bariz nümunəsidir. Bu sənəd iki ölkə arasında münasibətlərin keyfiyyətcə yeni mərhələyə qədəm qoyduğunu göstərir və Azərbaycanın Çin tərəfindən Cənubi Qafqazda etibarlı və stabil tərəfdaş kimi dəyərləndirildiyini təsdiqləyir.

Azərbaycanın uğurlu xarici siyasətinin daha bir mühüm istiqaməti isə qonşu ölkələrlə qarşılıqlı hörmətə əsaslanan münasibətlərdir. İran İslam Respublikasının Prezidenti Məsud Pezeşkianın cari ilin aprelində Azərbaycana həyata keçirdiyi səfər ikitərəfli münasibətlərdə yeni səhifənin açılması ilə əlamətdar oldu. Bu səfər çərçivəsində əldə olunmuş razılaşmalar və imzalanmış sənədlər iki ölkə arasında etimadın artdığını, əlaqələrin qarşılıqlı maraqlar əsasında dərinləşdiyini göstərdi.

Digər tərəfdən, Azərbaycan Avropanın enerji təhlükəsizliyində əsas rol oynamağa davam edir. Hazırda ölkəmiz 10 Avropa dövlətinə təbii qaz ixrac edir. Cənub Qaz Dəhlizi və onun genişləndirilməsi üzrə görülən işlər Azərbaycanın enerji təchizatçısı kimi strateji əhəmiyyətini daha da artırır. Ölkəmizin enerji resursları yalnız iqtisadi deyil, həm də geosiyasi amil kimi çıxış edir və Qərb ilə tərəfdaşlığının əsas sütunlarından birinə çevrilib. Bu gün Avropa İttifaqı Azərbaycanın enerji siyasətini etibarlı, uzunmüddətli və dayanıqlı tərəfdaşlıq modeli kimi qiymətləndirir.

Azərbaycan, həmçinin mühüm nəqliyyat-tranzit layihələrinin həyata keçirilməsində önəmli rola malikdir. Xüsusilə Orta Dəhliz üzrə yükdaşımaların həcmi hər il artmaqdadır. Bu dəhliz Qərblə Şərqi birləşdirən mühüm marşrutdur və Azərbaycanın ərazisindən keçməklə regionlararası iqtisadi inteqrasiyanı təşviq edir. Bakı Limanı, Bakı–Tbilisi–Qars dəmir yolu və digər bu kimi infrastruktur layihələri Azərbaycanın logistik imkanlarını artırmaqla yanaşı, ölkəmizi Avrasiya məkanında nəqliyyat qovşağına çevirir. Beləliklə, Azərbaycan təkcə enerji deyil, həm də nəqliyyat sahəsində etibarlı tərəfdaş kimi çıxış edir.

Bütün bu uğurlar Prezident İlham Əliyevin milli maraqlara əsaslanan, çevik və uzaqgörən xarici siyasətinin nəticəsidir. Azərbaycan beynəlxalq arenada öz sözünü deyən, güclü siyasi iradəyə və möhkəm diplomatik dayaqlara malik ölkə kimi qəbul olunur.

Azərbaycan –çoxqütblü dünya nizamında regional və orta güc modeli

Hazırda dünyada gedən proseslər və çoxqütblü dünya düzəninin formalaşmağa başladığı şəraitdə məhz orta güc dövlətlərinin mövqeləri və ümumi güc balansında rolu artmaqdadır. Artıq qlobal güclərlə yanaşı, öz regionlarında sabitliyə, inkişafa və əməkdaşlığa mühüm töhfələr verən, həmçinin qlobal gündəliyə təsir imkanına malik olan ölkələr də beynəlxalq münasibətlərin qurucularına çevrilir. Azərbaycan Respublikası da bu yeni reallıqda özünü müstəqil siyasət yürüdən, güclü milli iradəyə və strateji baxışa malik regional və orta güc kimi təsdiqləyib.

Azərbaycanın bu statusu təsadüfi deyil, məqsədyönlü siyasətin, iqtisadi, siyasi, hərbi və diplomatik sahələrdə illərlə aparılmış ardıcıl islahatların və qəbul olunmuş mühüm strateji qərarların nəticəsidir. Azərbaycan bu gün Cənubi Qafqazın ən güclü dövlətidir. Ölkəmiz yalnız coğrafi mövqeyi baxımından deyil, real güc elementlərinə görə də regionda liderdir. Ərazi bütövlüyünün hərbi-siyasi vasitələrlə bərpası və suverenliyin tam bərqərar olunması Azərbaycanın dövlətçilik tarixində dönüş nöqtəsi olmaqla yanaşı, həm də milli gücün bütün komponentlərinin sintez edilmiş şəkildə uğurla tətbiqinin bariz nümunəsidir.

Azərbaycanın siyasi sabitliyi, inkişaf etmiş enerji və nəqliyyat infrastrukturu, regional əməkdaşlıq təşəbbüsləri və qlobal məsələlərə konstruktiv yanaşması onun beynəlxalq nüfuzunu xeyli artırıb. Bu gün dünyanın müxtəlif güc mərkəzləri Bakının vasitəçilik imkanlarından da istifadə edirlər. Bu, həm Azərbaycan diplomatiyasına olan güvənin, həm də ölkəmizin balanslı və ədalətli mövqeyinin nəticəsidir.

Hazırda regionda Azərbaycanın iştirakı və razılığı olmadan hər hansı ciddi transregional layihənin icra edilməsi mümkünsüzdür. Bu, artıq həm region ölkələri, həm də beynəlxalq güclər tərəfindən qəbul edilmiş reallıqdır. “Bakı–Tbilisi–Ceyhan”, “Cənub Qaz Dəhlizi”, “Bakı–Tbilisi–Qars”, “Orta Dəhliz” kimi layihələrin əsas təşəbbüskarı və daşıyıcısı məhz Azərbaycandır. Bu təşəbbüslər təkcə iqtisadi deyil, eyni zamanda, siyasi sabitlik və regional inteqrasiyanı təmin edən platformalara çevrilib.

Azərbaycanın orta güc statusu yalnız regional çərçivədə deyil, qlobal səviyyədə təşəbbüsləri ilə də təsdiqlənməkdədir. Ölkəmiz qlobal ədalət prinsipinin müdafiəsində fəal mövqe nümayiş etdirən dövlətlərdən biri kimi tanınır. Azərbaycanın neokolonializmə qarşı mübarizədə və Qlobal Cənub ölkələrinin maraqlarının müdafiəsində tutduğu prinsipial mövqe, BMT platformasında bu istiqamətdə qaldırdığı təşəbbüslərlə yanaşı, müxtəlif bölgələrdəki ədalətsizliklər əleyhinə sərgilədiyi qətiyyətli yanaşma ölkəmizin beynəlxalq məsuliyyət daşıyan aktor olduğunu göstərir. COVID-19 pandemiyası dövründə vaksin millətçiliyinə qarşı çıxması, Türkdilli Dövlətlər Təşkilatı və Qoşulmama Hərəkatı çərçivəsində göstərdiyi humanitar dəstək təşəbbüsləri isə Azərbaycanın qlobal həmrəylik və sosial ədalət prinsiplərinə sadiqliyinin bariz nümunəsidir.

Bütün bu reallıqlar Azərbaycanı təkcə öz regionunda deyil, daha geniş coğrafiyada mühüm güc mərkəzlərindən biri kimi tanıdır. Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə həyata keçirilən çoxşaxəli və milli maraqlara əsaslanan xarici siyasət kursu Azərbaycanın həm regional, həm də qlobal miqyasda etibarlı tərəfdaş, dialoq platforması və təşəbbüskar ölkə kimi çıxış etməsinə imkan yaradıb (AZƏRTAC).