…Beynəlxalq alimlər qrupu Şimali Atlantikada qədim çöküntüləri tədqiq etməklə ilk dəfə olaraq bu təbəqələrin strukturunda baş verən dəyişikliklərlə təxminən 3,6 milyon il əvvəl Şimal yarımkürəsini bürümüş qəfil soyuqlar arasında aydın əlaqə qurmuşlar.

Aşkar edilmiş dəyişikliklər dərin okean axınlarının əsaslı şəkildə yenidən qurulmasından xəbər verir.

Tədqiqat nəticəsində məlum olub ki, çöküntü süxurların tərkibi Orta Atlantika silsiləsi şərqində dəyişib, silsilənin qərbində isə dəyişməz qalıb.

…Kəşf dərin dəniz axınları, Atlantik okeanında istilik və duz paylanması, buz təbəqələrinin əmələ gəlməsi və iqlim dəyişikliyi arasındakı əlaqəyə dair yeni perspektivlər açır.

SİA-nın məlumatına görə, işin nəticələri Dublin Trinity College-dən Mattias Synnesala və Brüssel Azad Universitetindən Boris Karatzolisin nəzarəti altında “Nature Communications” jurnalında dərc edilib.

…Deməli, Synnesal qeyd edir ki, son onilliklərdə bəşəriyyət qlobal istiləşmənin təsirlərini getdikcə daha çox hiss edir, daşqınlar və həddindən artıq istilərlə üzləşir və bu, ekstremal hava hadisələrinin artdığını göstərir. Bununla belə, iqlim dəyişikliyi uzunmüddətli perspektivdə tektonik proseslərin, atmosfer tərkibinin, canlı orqanizmlərin təkamülünün və okean axınlarının təsiri altında baş verir.

Bu prosesləri başa düşmək üçün alimlər əsas iqlim sistemlərini – buzlaqları, çay hövzələrini, okeanları öyrənir və onların keçmişdə necə dəyişdiyinə dair sübutlar axtarırlar. İqlimi təyin edən ən mühüm amillərdən biri istiliyi planet üzrə nəql edən okean cərəyanlarının “konveyer kəməri” adlanan kəmərdir.

Karatsolis narahatdır ki, buzlaqlar əridikcə və okeanların temperaturu yüksəldikcə konveyer zolağı yavaşlaya bilər. Nəticələri təxmin etmək üçün onun keçmişdə, temperatur və CO₂ konsentrasiyaları indikindən daha yüksək, lakin gələcək əsrlər üçün proqnozlaşdırılanlara yaxın olduğu zaman necə işlədiyini anlamaq lazımdır.

Alimlər 2021 və 2023-cü illərdə IODP ekspedisiyaları zamanı toplanmış çöküntü nümunələrini tədqiq ediblər. Bu çöküntülər dərin cərəyanlarla daşınır və milyonlarla il ərzində NADW-də dəyişikliklər haqqında məlumat ehtiva edir.

Təhlil zamanı çöküntülərin tərkibində kəskin dəyişiklik aşkar edilmişdir: açıq karbonatlı lil tez bir zamanda tünd boz gil təbəqəsi ilə əvəz edilmişdir.

Bu dəyişikliklər eyni vaxtda İSO cərəyanının keçdiyi Orta Atlantika silsiləsinin şərqində bir neçə nöqtədə baş verdi, silsilənin qərbində isə heç bir dəyişiklik müşahidə olunmadı. Synnesal izah edir ki, bu dönüş nöqtəsi təxminən 3,6 milyon il əvvəl, Şimal yarımkürəsində soyuma və artan buz örtüyü dövründə baş verib.

Hələ birbaşa səbəb-nəticə əlaqəsindən danışmaq mümkün olmasa da, bunun okean dövriyyəsindəki dəyişikliklərlə bağlı olduğunu düşünmək məntiqlidir.

Əli Babayev