HƏMAS ilə danışıqlar və ÇAXAL-ın yerləşdirilməsi

İsrailin baş naziri Benyamin Netanyahu iyulun 8-də axşam Ağ Evdə ABŞ prezidenti Donald Trampla 24 saat ərzində ikinci görüşü keçirib. Görüş tamamilə Qəzza zolağındakı vəziyyətə və atəşkəs perspektivlərinə həsr olunub. Vaşinqton İsrail və radikal HƏMAS qrupunun bu həftə 60 günlük “atəşkəs”in şərtləri ilə bağlı razılığa gəlməsini gözləyir. Hazırda yeganə mübahisəli məsələ İsrail Müdafiə Qüvvələrinin (IDF) Qəzzada fəaliyyət göstərən bölmələrinin fasilə zamanı harada yenidən yerləşdiriləcəyidir. Yaraqlılar İsrail hərbçilərinin anklavın mərkəzi hissəsində qalmasının və ona nəzarət edə bilmələrinin əleyhinədirlər.

Benyamin Netanyahu iyulun 8-də ABŞ-a səfəri zamanı Donald Trampla ikinci görüşünü, daha sonra isə ABŞ-ın vitse-prezidenti J.D.Venslə qısa söhbət etdiyini deyib. “Biz bütün diqqətimizi qaçırılan insanları azad etmək üçün səylərə yönəltmişik”, – Baş nazir bildirib. “Biz bundan bir an belə əl çəkmirik və bu, qəhrəman əsgərlərimizin NƏMAS-a göstərdiyi hərbi təzyiq sayəsində mümkündür. Təəssüf ki, biz bunun üçün yüksək qiymət verməliyik: oğullarımızın ən yaxşıları ölür”. Lakin İran və onun regiondakı müttəfiqlərinə qarşı uğurlu əməliyyatlardan sonra İsrail Qəzzada bütün məqsədlərinə çatmaq əzmindədir. Buraya 2023-cü il oktyabrın 7-də qətliam zamanı oğurlanmış girovların azad edilməsi və HƏMAS-ın “hərbi və inzibati imkanlarının məhv edilməsi” daxildir – beləliklə, İsrail tərəfinin Qəzzadan yəhudi dövləti üçün təhlükənin bir daha heç vaxt gəlməyəcəyinə dair etibarlı təminatları olsun, cənab Netanyahu izah edib.

HƏMAS-ın sözçüsü İzzat ər-Rişk baş nazirin açıqlamasına cavab olaraq bildirib ki, cənab Netanyahunun sözlərinin “yerdəki real vəziyyətlə heç bir əlaqəsi yoxdur”. İzzat ər-Rişk “Qəzza təslim olmayacaq”, deyib: “Və gələcək razılaşmanın şərtlərini təyin edən HƏMASdır”. Qrupun nümayəndəsi qeyd edib ki, İsrailin girovlarını əsirlikdən azad etməyin yeganə yolu “ciddi sövdələşmə” etməkdir, çünki İzzət ər-Rişk hesab edir ki, İDF-nin öz yoldaşlarının əlində olan hər kəsi geri qaytarmaq cəhdləri uğursuzluqla nəticələnib.

İsrail və HƏMAS arasında Qətərdə aparılan dolayı danışıqlara nəzarət edən ABŞ prezidentinin xüsusi nümayəndəsi Stiv Vitkoff iyulun 8-də oranı tərk etməli idi, lakin səfəri təxirə saldı, vəziyyətlə tanış olan iki mənbə The Times of Israel qəzetinə bildirib. Buna baxmayaraq, o, bu həftə Dohaya uçmaq ümidini itirməyib və bu, münaqişə tərəflərinin kompromisə yaxın olması ehtimalı ilə bağlıdır.

“Ümid edirik ki, bu həftənin sonuna qədər bizi 60 günlük atəşkəsə aparacaq razılaşma əldə edəcəyik”, – deyə cənab Vitkoff iyulun 8-də bildirib. “Hazırda dolayı danışıqlardayıq və bizim dörd (mübahisəli – “Kommersant”) məsələmiz var idi və indi, iki günlük danışıqlardan sonra yalnız bir məsələ qalıb.

Bir sıra Amerika və regional nəşrlər insayderlərə istinadən bildirirlər ki, həll olunmamış qalan məsələ 60 günlük “atəşkəs rejimi” ərzində İsrail qoşunlarının çıxarılacağı yerdir. Əmirliyin The National nəşri ilə söhbətində Amerika rəsmilərindən biri bildirib ki, İsrail əvvəlcə şərq sərhədindən 6,5 km-ə qədər məsafədən Qəzzaya İDF bölmələrinin daxil olmaq hüququna malik olacağı xəritələr təqdim edib. Sahil anklavının eninin cəmi 10 km olduğunu nəzərə alan Həmas bununla razılaşmayıb. Sonra İsrail tərəfi yenidən yerləşdirmə üçün yeni yerlər təyin edərək güzəştə getdi.

Tramp administrasiyası təkid edir ki, tərəflər buna əməl edərsə, iki aylıq atəşkəs avtomatik olaraq uzadılsın. “Bu atəşkəs 60 günlük olsa belə, iki tərəf arasında aparılan danışıqlar daimi nizamlanmaya səbəb olana qədər avtomatik və uzadılacağına zəmanət veriləcək”, – deyə adı açıqlanmayan ABŞ rəsmisi The National-a bildirib. Axios mənbələrinə görə, “atəşkəs”in uzadılması ideyası HƏMAS-ın əsas tələblərindən birini təmin etmək məqsədi daşıyır: atəşkəs başa çatdıqdan sonra İDF-nin Qəzzada zərbələri bərpa edə bilməyəcəyinə zəmanət.

Qəzza sövdələşməsi həmçinin İsrailin Qara Şənbə qurbanlarının diri və ölülərinin tədricən azad edilməsi müqabilində İsrail həbsxanalarında saxlanılan Həmas üzvlərini azad etmək öhdəliyini də ehtiva edir. HƏMAS-ın əsirliyində yalnız 20 girov (hamısı gənc kişi) və 30 ölü cəsədi qalıb. Bu barədə Knesset üzvlərinə iyulun 6-da keçirilən xüsusi brifinqdə Netanyahunun ofisinin nümayəndələri məlumat veriblər.

V.VƏLİ