Rusiya üçün yeni dilemma: Ermənistan və Azərbaycan

Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatına (ŞƏT) daxil olan ölkələr avqustun 31-dən sentyabrın 1-dək Çinin Tianjin şəhərində keçiriləcək sammitinə hazırlaşır. Rusiyanın xarici işlər naziri Sergey Lavrovun dediyi kimi, Rusiya və Çin ŞƏT-i “sonsuza qədər yüksələn” səviyyəyə çatdırmaq niyyətindədir. Eyni zamanda, Lavrov etiraf edib ki, “Rusiyanın Çin, Hindistan və MDB ölkələri ilə çoxlu mübahisəli problemləri var, onların həlli “maraqlar balansının tapılmasını, təhdid və ultimatumlardan istifadə etməməyi” tələb edir. Xüsusilə ŞƏT-in digər üzvü Pakistanı “terrorizmi dəstəklədiyinə görə” qınamağı tələb edən Hindistanın sərt mövqeyinə görə bu vəzifə çətin görünür. Baş nazir Modinin ŞƏT sammitində iştirakı sual altında qalır. Digər problem Rusiya ilə münasibətləri gərgin olan və həm də bir-biri ilə sülh müqaviləsi imzalamayan Ermənistan və Azərbaycanın ŞƏT-ə üzv olmaq istəyidir.

Hindistanın “sıfır tolerantlığı”

Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatının illik sammitinə hazırlıq iyulun ortalarında ŞƏT-ə üzv ölkələrin xarici işlər nazirliklərinin rəhbərlərinin Tyantszin şəhərində keçirilən görüşündən sonra həlledici mərhələyə qədəm qoyub. Çin Sədri Si Cinpin tədbir iştirakçılarını qəbul edərkən ŞƏT-in inkişafı ilə bağlı bir sıra ideyaları açıqlayıb, növbəti sammitin uğurla keçirilməsini əsas prioritet adlandırıb. Rusiya xarici işlər naziri Sergey Lavrovun Çinin xarici işlər naziri Vanq Yi ilə Tianjində keçirdiyi görüşdən sonra bəyan etdiyi kimi, Rusiya və Çin ŞƏT-i “sonsuza qədər yüksələn” səviyyəyə çatdırmağa hazırdır.

Bununla belə, bu iddialı vəzifənin həlli həm ŞƏT üzvləri arasında, həm də yalnız bu təşkilata üzvlük üçün müraciət edən dövlətlər arasında münasibətlərdəki gərgin vəziyyətlə bağlı bir sıra problemlərlə bağlıdır. Bu qıcıqlandırıcıların mövcudluğunu “Gələcəyin Forumu 2050”də çıxış edən Rusiya diplomatiyasının rəhbəri özü etiraf etməyə məcbur olub. “Əlbəttə, bizim böyük qonşularımızla – Çinlə, Hindistanla və MDB ölkələri ilə, Avrasiya İqtisadi İttifaqı ilə mübahisələrə səbəb olan, əlavə nəzərə alınması, əlavə qarşılıqlı güzəştlər tələb edən çoxlu məsələlər var. Əməkdaşlıq nə qədər sıx olarsa, bir o qədər çox məsələlər ortaya çıxır ki, hər kəs öz maraqlarını bir az daha müdafiə etmək istəyir”, – Sergey Lavrov bildirib. Onun fikrincə, təhdidlərdən, ultimatumlardan istifadə edilməyincə, “xüsusilə onlar praktikada tətbiq olunmayınca, həmişə dürüst maraqlar balansını tapmaq olar”.

Rusiyalı nazirin sözləri və çinli təşkilatçıların Tianjin sammitində münaqişələrin və qalmaqalların qarşısını almaq tapşırığının bütün mürəkkəbliyi Hindistanın ŞƏT-in digər üzvü – Pakistana münasibətdə son dərəcə sərt mövqeyi ilə nümayiş etdirilib. Sergey Lavrov kompromislərə çağırsa da, Hindistan rəhbərliyi terrora qarşı alternativ “sıfır tolerantlıq” prinsipini elan edərək, istənilən kompromisləri yersiz edib. Dehli Pakistanı aprelin 22-də Kəşmirin Pahalqam şəhərində 26 nəfərin ölümü ilə nəticələnən terror aktını təşkil etməkdə ittiham edir.

İyunun 25-26-da Çinin Qinqdao şəhərində keçirilən ŞƏT Müdafiə Nazirlərinin iclasındakı çıxışında Hindistanın müdafiə naziri Racnath Singh terrora “sıfır dözümlülük” prinsipini xüsusi vurğulayaraq, ŞƏT həmkarlarını Hindistanın arqumentlərinin əsaslılığını qəbul etməyə və Pakistana qarşı daha qətiyyətli mövqe tutmağa çağırıb.

Hindistanın müdafiə naziri deyib: “Terrorizmi himayə edən, təşviq edən və öz dar və eqoist məqsədləri üçün istifadə edənlərin nəticələrinə görə məsuliyyət daşımaları son dərəcə vacibdir. Bəzi ölkələr transsərhəd terrorizmdən siyasət aləti kimi istifadə edir və terrorçular üçün təhlükəsiz sığınacaq verirlər. Bu cür ikili standartlara yer olmamalıdır. ŞƏT belə ölkələri qınamaqdan çəkinməməlidir”. Lakin Dehlinin bu çağırışı Qinqdaoda eşidilməyib, buna görə də Hindistan tərəfi ŞƏT müdafiə nazirləri iclasının birgə bəyannaməsini imzalamaqdan imtina edib.

Dehlidəki məlumatlı mənbənin verdiyi açıqlamaya görə, demarş Hindistanın Pahalqamdakı terror aktından bəhs olunmayan, lakin Pakistanın Bəlucistan əyalətindəki insidentlərə istinadların yer aldığı birgə sənədin mətnindən razı qalmaması ilə əlaqədar olub. Çin tərəfi Pakistanın ŞƏT səviyyəsində qınanmasının qarşısını ala bilib, bu zaman Hindistan tərəfi Rajnath Singhin Qingdaoda danışdığı “ikili standartlar” görüb.

Hindistanın terrorizmə qarşı “sıfır tolerantlıq” prinsipindən geri çəkilməməkdə qətiyyəti, Dehlinin təfsirinə görə, bu, ilk növbədə Pakistana qarşı qlobal üstünlüyü ilə bağlı olmalıdır, Rio-de-Janeyroda keçirilən BRİKS sammitində baş nazir Narendra Modi tərəfindən təsdiqlənib. Hindistanın sədrliyi ilə keçiriləcək gələn il keçiriləcək sammitə BRİKS liderlərini dəvət edən Narendra Modi deyib: “Terrorçulara qarşı sanksiyaların tətbiqində heç bir tərəddüd olmamalıdır. Terrorun qurbanları və tərəfdarları eyni miqyasda ola bilməz. Terrorizmə səssiz razılıq, terrora dəstək və ya terrorçulara heç bir şəraitdə icazə verilməməlidir”. Hindistanın baş nazirinin ŞƏT-in builki sammitində iştirakı təhlükəsizlik və terrorla mübarizə ilə bağlı fikir ayrılıqlarına görə sual altında qalır ki, bu da görüşün ev sahibi Çin sədri Si Cinpini çətin vəziyyətdə qoyur.

“Şanxay Ruhu”nu sınaqdan keçirmək

2025-ci ildə ŞƏT-in digər problemi təşkilata yeni üzvlərin qəbulu zamanı yarana biləcək yeni təhlükə və risklərdən özünü qorumaq zərurətidir. Bu problemi Belarus Xarici İşlər Nazirliyinin rəhbəri Maksim Rıjenkov Tyantszində keçirilən görüşdə açıq şəkildə etiraf edib. “Belarus nümayəndə heyətinin rəhbəri qarşılıqlı hörmət, bərabərlik və həmrəyliyə əsaslanan “Şanxay ruhu”na sadiqliyini vurğulayıb. O, həmçinin xəbərdarlıq edib ki, ŞƏT-in prinsiplərinə məhəl qoymayan və ya ikitərəfli problemləri onun platformasına köçürən dövlətlərin üzv olması yersiz və zərərlidir”, – Belarus XİN-in məlumatında deyilir.

ŞƏT-in təsisçi ölkələrindən biri olan Rusiya üçün yeni dilemma Ermənistan və Azərbaycanın ŞƏT ilə qarşılıqlı əlaqələrin səviyyəsinin müzakirə olunan artırılmasının nə dərəcədə məqsədəuyğun ola biləcəyi məsələsidir. Bu iki Cənubi Qafqaz ölkəsi 2015-ci ildən ŞƏT-in dialoq üzrə tərəfdaşı statusuna malikdir. Lakin Rusiya tərəfi hesab edir ki, hələ də ikitərəfli məsələləri həll etməyib və sülh müqaviləsi imzalamayıblar. Bundan əlavə, Ermənistan və Azərbaycanın hələ də Rusiyanın müttəfiqi statusuna malik olmasına baxmayaraq, onların Moskva ilə münasibətləri 2025-ci ildə bütün postsovet dövründə tarixi minimum həddə çatıb və pisləşməkdə davam edir.

V.VƏLİYEV