“Son illərdə ölkəmizdə şəhərsalma və tikinti sahəsində qanunvericilik tələbləri ciddi şəkildə təkmilləşdirilmiş, xüsusilə torpaqdan istifadəyə və fərdi yaşayış evlərinin inşasına nəzarət gücləndirilmişdir”. Bu sözləri SİA-ya açıqlamasında əmlak məsələləri üzrə ekspert Elnur Azadov deyib.

Elnur Azadov sözlərinə belə davam edib: “Əhali arasında geniş yayılmış yanlış anlayışlardan biri də budur ki, hər hansı bir torpaq sahəsi əldə edildikdə, onun təyinatından asılı olmayaraq tikinti aparmaq mümkündür. Halbuki, bu yanaşma həm hüquqi cəhətdən yalnışdır, həm də bir sıra risklər doğurur.

1. Torpağın təyinatı və hüquqi məhdudiyyətlər

Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyinə əsasən, bütün torpaq sahələrinin hüquqi təyinatı mövcuddur və bu təyinat həmin torpaq üzərində hansı növ fəaliyyətin aparılacağını müəyyən edir. Əsas torpaq kateqoriyalarına aşağıdakılar daxildir:

• Yaşayış məntəqələrinin torpaqları

• Kənd təsərrüfatı təyinatlı torpaqlar

• Sənaye və nəqliyyat təyinatlı torpaqlar

• Meşə, su fondu və xüsusi təyinatlı torpaqlar

Fərdi yaşayış evlərinin inşası isə yalnız yaşayış məntəqələrinin torpaqlarında və ya bu məqsəd üçün ayrılmış xüsusi ərazilərdə həyata keçirilə bilər. Kənd təsərrüfatı təyinatlı torpaqlarda isə bu cür tikinti qanunvericiliyin kobud şəkildə pozulması hesab olunur və nəticədə vətəndaşlar həm tikilinin sökülməsi, həm də cərimə ilə üzləşə bilərlər.

2. Mülkiyyət hüququ tikinti hüququ demək deyil

Çox vaxt vətəndaşlar torpaq sahəsinin mülkiyyət sənədi olduqda, istənilən tikinti işlərini həyata keçirmə hüququna malik olduqlarını düşünürlər. Lakin mülkiyyət hüququ yalnız torpağın sahibi olmağı təsdiqləyir, bu torpaq üzərində tikinti aparmaq üçün isə əlavə olaraq memarlıq-planlaşdırma sənədi, eskiz layihəsi, baş planla uyğunluq və yerli icra hakimiyyətindən və ya müvafiq qurumlardan icazə sənədləri tələb olunur.

3. Təyinatın dəyişdirilməsi mümkündürmü?

Bəli, bəzi hallarda torpağın təyinatı dəyişdirilə bilər. Lakin bu, mürəkkəb və vaxt aparan hüquqi prosedurdur. Torpaq təyinatının dəyişdirilməsi üçün:

• Müraciət müvafiq yerli icra hakimiyyətinə edilməlidir

• Ərazinin ümumi planlaşdırma sənədləri ilə uyğunluğu araşdırılmalıdır

• Ekoloji və şəhərsalma tələbləri nəzərə alınmalıdır

Bu prosesdə bəzən kənd təsərrüfatı torpağının yaşayış üçün uyğunluğunu sübut etmək və ya regional inkişaf planları ilə uyğunluq yaratmaq çətinlik yarada bilər.

4. Qanunsuz tikintilərin sosial və hüquqi nəticələri

Qanunsuz tikintilər gələcəkdə bir sıra ciddi problemlərə səbəb ola bilər:

• Kommunal xidmətlərin (su, qaz, elektrik) rəsmi qoşulmasında çətinlik

• Əmlakın dövlət qeydiyyatına alınmasında və çıxarış əldə edilməsində maneələr

• Əmlakın satışında hüquqi risklər

• Məhkəmə qərarı ilə tikilinin sökülməsi

Eyni zamanda, qanunsuz tikililər bəzən şəhərsalma siyasətinə və regional inkişaf planlarına zidd olduğu üçün ətraf mühitin və sosial infrastrukturun inkişafına da zərər verir.

5. Nə etməli? – Vətəndaşlar üçün tövsiyələr

• Torpaq almazdan əvvəl onun təyinatını və hüquqi statusunu Daşınmaz Əmlakın Dövlət Reyestrindən və ya yerli icra hakimiyyətindən dəqiqləşdirin

• Tikintiyə başlamazdan əvvəl lazımi icazələri əldə edin

• Şəffaf və hüquqi yollarla fəaliyyət göstərən mütəxəssislərlə (memar, hüquqşünas, torpaq mütəxəssisi) məsləhətləşin

• Qanunvericiliyin tələblərinə uyğun olmayan fəaliyyətlərdən çəkinin

Azərbaycan dövləti son illərdə torpaqdan istifadə və şəhərsalma sahəsində hüquqi islahatları sürətləndirmişdir. Məqsəd, həm qanunsuz tikintilərin qarşısını almaq, həm də əhalinin rahat və təhlükəsiz yaşayış şəraitinə malik olmasıdır. Vətəndaşların bu proseslərdə aktiv və məsuliyyətli mövqe tutması, qanuni çərçivədə hərəkət etməsi gələcəkdə yaranacaq hüquqi və sosial riskləri əhəmiyyətli dərəcədə azaldacaqdır”.

Ayşən Vəli