Fransa və Almaniya hərbi istehsalı daha səmərəli etmək yollarını müzakirə edirlər

Fransa tarixən müstəmləkəçi, sümürgəçi dövlət olub. Farmasiyalar bir-birini əvəz etsə də, yeni krallar, idarəçilər, yeni respublikalar yaransa da fransızların dünya sivilizasiyasına münasibəti dəyişməyib. Başqa xalqların malını-mülkünü mənimsəmək, onları kölə kimi çalışdırmaq, onlarla qeyri-insani rəftar kimi bəşəri cinayətlər bu günümüzə qədər gəlib çatıb. Müasirliyi ilə öyünən indiki Fransada görünənlər yalnız illüziyadır, həqiqətdə isə V respublika quldarlıq dövründə ilişib qalıb. Afrikadan, Cənub-şərqi Asiyadan, Dənizaşırı adalardan gətirdikləri milyonlarla qul bir əsr bundan əvvəl fransızların qabağında necə qul kimi çalışdırılırdısa, bu gün də onlara münasibət dəyişməyib. Parisdə, Marseldə, Bordoda, Tuluzada yüz il əvvəl çalışdırılan konqolu, ruandalı, nigerli, madaqaskarlı, əlcəzairli, dominikanlı, surinamlı, qvadelupalı qulların nəvə və nəticələri “müasir və demokratik” Fransada makronlara, bricitlərə, mişellərə qul xidməti göstərirlər.

“Ərəb baharı”ndan sonra Suriyadan, İraqdan, Əfqanıstandan, Liviyadan, Misirdən, Tunisdən başlanan və Avropaya tərəf istiqamət alan miqrant axınının təşkilatçıları kimdir və bu kampaniyanı niyə aparırlar? Heç tərədüd etmədən Fransa başda olmaqla Avropa dövlətlərini göstərmək olar. “İnqilab”lardan sonra ölkəsindən didərgin düşən, geri dönüşü mümkün olmayan, bir qarın yemək üçün hər işi görməyə hazır, ən əsası isə hüquqsuz olan bu insanlar, əslində avropalılar üçün kölə ticarəti aparan və elə onlar tərəfindən də himayə ediləb beynəlxalq səviyyəli çetenin “yem”ləridir. Adıçəkilən ölkələrdə “rəngli inqilab”ları tərtib edənlər ən yaxşı halda vətəndaş müharibəsini bu xalqlara miras qoyublar. Yəni, hədəf, deyildiyi kimi, demokratik quruluş yaratmaq olmayıb, əsas məqsəd avropalılara xidmət edəcək ucuz işçi quvvəsi, daha dəqiq desək, kölə, qul əldə etmək olub.

Bu gün Avropa özünün ən ağır dövrünü yaşayır. Müstəmləkə altında uzun illər inildəyən xalqlar artıq özgürlüyünə qovuşmaq üçün ayaqdadır. Avropalı “ağalar”ına qarşı üsyan edirlər, artıq mütilik, itaətkarlıq, köləlik genindən qurtulmaq üçün “ən ağır əməliyyatlara girirlər”, müqavimət göstərirlər. Kağız üzərində kolonialist siyasətdən əl çəkdiyini desə də, rəsmi Paris bunun yalnız görüntü xatirinə etdiyini atdığı addımlarla dəfələrlə sübuta yetirib. Yeni Kaledoniyanın azadlı mübarizəsinin müsbət nəticə verəcəyini anlayan Fransa hakimiyyəti qorxulu ssenarisini işə salaraq azad olmaq istəyən xalqa yaşıl işıq yandırdığını bəyan etdi. Amma “üzürü günahından böyük”, yəni Yeni Kaledoniya məsələni referendumla həll etməyi düşündüyü bir vaxtda Paris müstəqilliyi “vaxtından əvvəl” tanıdı. Amma elə şərtlər irəli sürdü ki, kanaklar azadlıq istədiklərinə peşman oldular. Fransa bir tərəfdən özünü demokratik bir ölkə kimi dünyaya sırıyır, arxa planda isə müstəmləkə siyasətinə sadiqlik nümayiş etdirir. Bəli, forma dəyişsə də, mahiyyət dəyişməyib.

Fransa kiminlə savaşa hazırlaşır?

Fransa qorxur, həm də qorxudur. Qorxduğu ölkə tarixi düşməni Rusiyadır, qorxutmaq istədiyi də Putinin ölkəsidir. Ukraynada 4 ilə yaxındır ki, uzanan müharibədə Moskvanın hədəfləri bəllidir, Avropa isə vaxtı uzatmaq, tərəfləri taqətdən salmaq və onların sərvətlərinə əl qoymağı düşünür. ABŞ özünü kənara çəkmiş kimi təqdim etməyə çalışır, amma gizlin iş görməyin onun üçün keçərli olmadığı ortadadır. Vaşinqton həm Moskva, həm Kiyev, o cümlədən Brüssellə oyun oynayır. 36,7 trilyon dollarlıq borcunu yüngülləşdirmək üçün axtardığı, Rusiya və Ukraynanın timsalında tapdığı yeni qazanc mənbələrinə çatmaq üçün təzyiqlərini artırır. Avropa da sakit dayanmır, onu təhlükəsizlik çətirindən məhrum edən ABŞ-ın planından kənar silahlanma kampaniyasına start verir. Avropanın iki nəhəngi Almaniya və Fransanın rəhbərləri Fridrix Merz və Emmanuel Makron Xarici İşlər Nazirliyinin Berlindəki Villa Borsiqdəki qonaq evində görüşüblər. Paris və

Emmanuel Makron Almaniya kansleri Fridrix Mersi Provansdakı Breqankondakı yay iqamətgahında qəbul edib. Tulonda Fransa-Almaniya Təhlükəsizlik və Müdafiə Şurasının iclasında iki ölkənin liderləri və nazirləri birgə müdafiə layihələrini, Fransanın nüvə qarşısının alınmasının blokun digər 26 ölkəsini əhatə edib-etməyəcəyini və Avropanın sənaye və texnoloji bazasını necə gücləndirəcəyini müzakirə ediblər. Bu həftənin əvvəlində Yelisey Sarayı bildirib ki, Makron və Merz Aİ-də istehsal olunan silah sistemlərinin sayını azaltmağın müdrik olub-olmaması barədə danışıqlar aparıblar.

Rusiyanın onilliyin sonundan əvvəl Aİ ölkələrinə hücum edə biləcəyi qorxusu fonunda müdafiə istehsalını artırmaq səyləri yüksək dərəcədə parçalanmış müdafiə sənayesi tərəfindən əngəllənmişdir, bir çox üzv dövlətlər milli təhlükəsizlik səbəbi ilə öz müdafiə sənayelərini inkişaf etdirməyə üstünlük verirlər. Bu, Rusiyanın tam miqyaslı işğalı ilə mübarizə apararkən Avropa ölkələri tərəfindən təmin edilən müxtəlif silah sistemlərindən istifadə etməyi və onlara qulluq etməyi öyrənməli olan Ukrayna üçün də problem olub.

Məsələn, Avropa Eurofighter Typhoon, Rafale, JAS Gripen və ABŞ F-35 də daxil olmaqla ən azı dörd müxtəlif növ döyüş təyyarəsini, tanklar baxımından Avropa ölkələri Alman “Leopard”, Fransız “Leclerc”, Britaniyanın “Challenger”, İtalyanın “Ariete”, Amerikanın Abrams və Cənubi Koreya K2-ni idarə edir. 2030-cu ilə qədər sektora yüz milyardlarla avro axını nəzərdə tutulduğundan, təkcə xərcləri azaltmaq və qarşılıqlı əlaqəni yaxşılaşdırmaq üçün deyil, həm də Avropa istehsal xətlərini işə salmaq üçün satınalmaların birləşdirilməsi təşəbbüsləri davam edir. Makronun son bir il ərzində müdafiə tədarüklərinə Avropanın güzəştli yanaşması adlandırılmasında israr etməsi artıq AB liderləri arasında narazılıq yaradıb, bəziləri ABŞ-ın qisas alacağından qorxur, digərləri isə bu addımın ilk növbədə Fransanın müdafiə sektoruna fayda verəcəyini iddia edir. Fransanın cənubunda iki lider arasında hazırkı müzakirələr, şübhəsiz ki, narazılıq və buna bənzər tənqidlərə səbəb olacaq.

Ağıllı qərar?

Aparıcı şirkətlərə üstünlük vermək və istehsalın İttifaqın bütün ölkəsinə yayılmaması “müdrik qərar” ola bilər, çünki bu şirkətlər sürətli və sübut edilmiş inkişaf və istehsal dövrləri sayəsində tələbatı daha yaxşı qarşılamaq şansına malikdir. Bu, hərbi texnikanın daha az modelinə gətirib çıxara bilsə də, bu, mütləq eyni texnikanın daha az milli variantına və buna görə də hər bir texnika üçün lazım olan maddi-texniki dəstək növlərinə səbəb olmayacaq.

Bu, həmçinin daha az sənaye alternativinə və daha az rəqabətə gətirib çıxara bilər ki, bu da innovasiyanı ləngidə bilər. Təchizat təhlükəsizliyi ilə bağlı narahatlıqlar bu cür qabaqcıl zavodlara malik olmayan ölkələrin modeli qəbul etməyi də çətinləşdirəcək. Məsələn, özünün müdafiə sənayesi bazasının inkişafına sərmayə qoyan Polşa modelə güclü müqavimət görə bilər, çünki bu, onun milli ambisiyalarına mane ola bilər. Polşa bahalı hərbi texnikasının böyük hissəsini ABŞ və Cənubi Koreyadan alır. Bu ayın əvvəlində o, Asiya ölkəsindən dəyəri 6 milyard avrodan çox olan müqavilə ilə daha 180 tank alacağını açıqlamışdı.

Şişirilmiş gözləntilərdən imtina

Almanların və fransızların Aİ-nin digər üzv dövlətlərini uğurla lobbi etmək üçün həm siyasi, həm də sənaye səviyyəsində konsolidasiya edilmiş birgə mövqeyə ehtiyacları olacaq. Xüsusən də sənayelərinin çox fərqli olması və Almaniyanın evdə istehsal etmədiyi Amerika avadanlıqlarını standart olaraq almağa davam etdiyi üçün. Yelisey Sarayı artıq gözləntiləri azaltmağa çalışıb və belə bir siyasətin işlənib hazırlanmasının “son dərəcə çətin iş tələb edəcəyini” vurğulayıb. Nəhayət, sual budur ki, avropalılar sahib olduqları silah sistemlərinin sayını necə azalda, eyni avadanlıqdan istifadə edə, onu Avropada istehsal edə və bunu həm öz suverenliyini, həm də istehsal güclərinin etibarlılığını təmin edəcək şəkildə edə bilər. Bu, isə asan deyil.

Tarixin ən qanlı hadisəsi…

Fransa müstəmləkə dövrünə aid üç kəlləni Madaqaskara qaytarıb. Onlardan biri, ekspertlərin fikrincə, 19-cu əsrdə fransız qoşunları tərəfindən başını kəsilmiş Malaqas kralına məxsusdur. 1897-ci ildə fransız qoşunları kral Toheranın başını kəsdilər və onun kəlləsini müharibə qəniməti kimi Fransaya apardılar. Daha sonra Hind okeanındakı adalardan yüzlərlə digər insan qalıqları ilə birlikdə Paris Təbiət Tarixi Muzeyinə qoyuldu. “Bu kəllələr milli kolleksiyalara insan ləyaqətini açıq şəkildə təhqir edən şəraitdə və müstəmləkə zorakılığı nəticəsində daxil olub”, – Fransanın mədəniyyət naziri Raşida Dati bildirib. Onun madaqaskarlı həmkarı Volamiranti Donna Mara bu jesti yüksək qiymətləndirərək, bunu iki ölkə arasında əməkdaşlığın yeni dövrünü açacaq çox əhəmiyyətli addım adlandırıb. “Onların bir əsrdən çox, yəni 128 ildən çox olmaması adamızın ürəyində açıq yaraya çevrildi” deyib.

Birgə elmi komitə kəllələrin Sakalava xalqına aid olduğunu təsdiqləyib və onlardan birinin Kral Toereyə aid olmasının “yüksək ehtimal” olduğunu vurğulayıb. Emmanuel Makron 2017-ci ildə prezident seçildikdən sonra Fransanın Afrikadakı bəzi müstəmləkələri olduğunu etiraf edib. Madaqaskarın paytaxtı Antananarivuya səfəri zamanı o, Fransanın “qanlı və faciəli” müstəmləkəçiliyinə görə “bağışlanmaq” cəhdindən danışıb. 1960-cı ildə, 60 ildən çox müstəmləkəçilikdən sonra Madaqaskar müstəqilliyini elan etdi. Qalıqların bazar günü dəfn olunmaq üçün adaya qaytarılması planlaşdırılır.

Qanlı və faciəli müstəmləkəçilik

Son illərdə Fransa imperiyanın fəthlərinin bəzi qalıqlarını geri almaqla müstəmləkə keçmişi ilə barışmaq üçün mübarizə aparır. Lakin əvvəlki qanunlar bu prosesi çox çətinləşdirirdi və hər bir bərpa ayrı-ayrılıqda qanunvericilikdə nəzərdə tutulmalı idi. Məsələn, 2002-ci ildə Cənubi Afrika Saartje Baartmanın qalıqlarının geri qaytarılmasını tələb edərkən, 19-cu əsrin əvvəllərində Cənubi Afrikadan Avropaya gətirilən xoylu qadın iri, çıxıntılı ombası və gözə çarpan cinsiyyət orqanına görə maraq üçün ictimaiyyətə qəribə şoularda nümayiş etdirdi. “Hottento Venera”nın bu nümayişləri 200 il əvvəl “qeyri-Avropalı” irqlərə mənsub insanların təbii halında nümayiş etdirildiyi “insan zooparkları” yaratmaq təcrübəsinə başlamışdır. Parisdəki l’Homme Muzeyindəki 30 min eksponatın təxminən üçdə birində kəllə və skeletlər var.

Prosesi sürətləndirmək üçün Fransa parlamenti 2023-cü ildə insan qalıqlarının repatriasiyasını asanlaşdırmaq üçün qanun qəbul edib. Həmin il Fransa da nasistlər tərəfindən talan edilmiş sənəti yəhudi sahiblərinə və varislərinə qaytarmaq üçün ayrıca qanun qəbul etdi. Bununla belə, müstəmləkə dövründə talan edilmiş mədəni sərvətlərin geri qaytarılmasını asanlaşdıran qanun hələ də yekunlaşdırılmayıb. Qəbul edilsə, 1815-1972-ci illər arasında oğurluq, soyğunçuluq, məcburiyyət və ya zorakılıq yolu ilə əldə edilmiş əsərlərin geri qaytarılmasını asanlaşdıracaq. Qanun layihəsinin yeni versiyası iyulun sonunda Nazirlər Kabinetinin iclasında təqdim edilib və Fransanın mədəniyyət naziri planın “tezliklə” qəbul ediləcəyinə ümid etdiyini bildirib.

V.VƏLİYEV