Gürcüstan-Azərbaycan münasibətləri Cənubi Qafqazda regional siyasətə və təhlükəsizliyə təsir edən əsas amillərdən biridir. Bakı və Tbilisi arasında ikitərəfli əlaqələr iki ölkə arasında qarşılıqlı fəaliyyətin müxtəlif sahələrində, xüsusilə iqtisadi, ticarət, kommunikasiya və enerji layihələrinin həyata keçirilməsində özünü göstərir. Bu ölkələrin regional siyasətin bir sıra məsələlərinə, etnosiyasi münaqişələrin həllinə, xarici aktorların cəlb edilməsinə yanaşmaları bir çox cəhətdən oxşardır. Mühüm aspekt üçüncü tərəf olan Türkiyənin ikitərəfli Gürcüstan-Azərbaycan münasibətlərinə cəlb olunmasıdır ki, bu da hətta Cənubi Qafqazda bir növ “geosiyasi üçbucaq”ın yaranmasına gətirib çıxarıb. Eyni zamanda, bu münasibətlərdən qarşılıqlı öhdəlikləri nəzərdə tutan rəsmiləşmiş, tam siyasi və daha çox hərbi-siyasi ittifaq kimi danışmaq da mümkündür.

…Azərbaycanda rəsmi səfərdə olan Gürcüstan Prezidenti Mixail Kavelaşvili aprelin 16-da Fəxri xiyabana gələrək Azərbaycanın ümummilli lideri Heydər Əliyevin xatirəsini ehtiramla yad edib, məzarı önünə əklil qoyub. Görkəmli oftalmoloq alim, akademik Zərifə xanım Əliyevanın da xatirəsi ehtiramla yad edilib, məzarı üzərinə gül dəstələri düzülüb. Həmin gün hörmətli qonaq Şəhidlər Xiyabanını ziyarət edib. Gürcüstan Prezidenti Azərbaycanın müstəqilliyi və ərazi bütövlüyü uğrunda mübarizədə canlarından keçmiş qəhrəman oğul və qızların xatirəsini ehtiramla yad edib. O, “Əbədi məşəl” abidəsinin önünə əklil qoyub.

Gürcüstan-Azərbaycan münasibətləri Cənubi Qafqazda regional siyasətə və təhlükəsizlik məsələlərinə təsir edən əsas amillərdən biridir. Onlar enerji ticarətinə, o cümlədən Bakı və Tbilisi arasında əməkdaşlığın prioritet sahəsi olan nəqliyyat və tranzit sektoruna ciddi təsir göstərir və regionun ümumi vəziyyətində öz əksini tapır. Bu baxımdan ilk növbədə Bakı-Supsa (BS) və Bakı-Tbilisi-Ceyhan (BTC) neft kəmərlərini, Bakı-Tbilisi-Ərzurum (BTE) qaz kəmərini və tikilməkdə olan Qars-Axalkalaki dəmir yolunu qeyd etmək lazımdır.

Əməkdaşlığa Azərbaycan və Gürcüstanın 1990-cı illərin etnosiyasi münaqişələrinin nəticələrinin həllində təxminən eyni konseptual yanaşmalara riayət etməsi, nəticədə hər iki ölkənin sovet dövründə onların tərkibində olan muxtar qurumlar üzərində nəzarəti itirməsi şərait yaradıb. Bu məsələdə hər iki ölkə beynəlxalq təşkilatların platformalarında bir-birini dəstəkləyir ki, bu da onların qarşılıqlı fəaliyyət dairəsini xeyli genişləndirir.

Bu iki ölkə ilə yanaşı, Türkiyənin də daxil olduğu üçtərəfli əməkdaşlıq formatı region üçün böyük əhəmiyyət kəsb edir: ikincisi Gürcüstanın iqtisadiyyatında və ticarətində aparıcı mövqe tutur və Azərbaycanın hərbi-siyasi sahədə ən mühüm tərəfdaşıdır. Eyni zamanda, həm Gürcüstanın, həm də Azərbaycanın Rusiya ilə özünəməxsus münasibətləri var. Lakin Tbilisidən fərqli olaraq, Bakı çalışır ki, mümkünsə, Moskva ilə münasibətləri gərginləşdirməsin.

Bütün bu amillər Azərbaycan-Gürcüstan münasibətlərinin ümumi dinamikasına mühüm təsir göstərir və eyni zamanda, onların gələcək inkişaf perspektivlərini, mümkün problemlərin və məhdudiyyətlərin formatını işıqlandırır.

Münasibətlərin dinamikasına baxış

Gürcüstan-Azərbaycan münasibətlərinin hazırkı strukturunun əsasları təxminən 1990-cı illərin ortalarında qoyulmuşdur, o zaman hər iki ölkə etnosiyasi münaqişələrin doğurduğu ağır təlatümlərdən qurtularaq, diqqətini regional məsələlərə cəmləyə bildi. Bu ölkələrin yaxınlaşması üçün əlverişli müşayiətedici amil, bəlkə də, Azərbaycan və Gürcüstanın rəhbərləri Heydər Əliyev və Eduard Şevardnadzenin sovet dövründən bir-birlərini çox yaxşı tanımaları və kifayət qədər inamlı münasibətlərə malik olmaları idi. Bundan əlavə, onları öz respublikalarına rəhbərlik və Sov.İKP Siyasi Bürosuna üzv olmaq təcrübələri bir araya gətirirdi.

İki böyük dövlət xadiminin əsası qoyulmuş möhkəm təməl üzərində qurulan əlaqələr bu gün uğurla inkişaf edir. Bu əlaqələrin daha da dərinləşməsi və əməkdaşlığın genişləndirilməsi həm Gürcüstanda, həm də Azərbaycanda alqışlanır. İki ölkə arasında dostluq və tərəfdaşlıq münasibətləri regionun firavan gələcəyi üçün möhkəm zəmin yaradır və hər iki xalqın rifahına, sabitliyin qorunmasına, sülhün qorunmasına xidmət edir. Bu əməkdaşlıq modeli regionun digər ölkələri üçün nümunə ola bilər.

Təbii ki, iki ölkə arasında münasibətlərin inkişafı və möhkəmlənməsində ən mühüm amil Xəzərin enerji ehtiyatlarının hasilatı və Gürcüstan ərazisindən keçməklə Qərb/dünya bazarına çıxarılması üzrə danışıqlara başlanması oldu. 1996-cı ilin martında Gürcüstan və Azərbaycan iki mühüm sənəd imzaladılar: Dostluğun, əməkdaşlığın və qarşılıqlı təhlükəsizliyin möhkəmləndirilməsi haqqında Müqavilə və Qafqaz regionunda sülh, təhlükəsizlik və əməkdaşlıq haqqında Bəyannamə.

1990-cı illərin sonlarında Azərbaycandan ilkin neft adlandırılan neftin (əvvəlcə mövcud Bakı-Batumi neft kəməri, sonra isə yeni BS neft kəməri ilə) tranziti layihəsinin həyata keçirilməsinə dair danışıqlara başlanıldı. 1999-cu ildə Azərbaycan Hökuməti ilə Neft Şirkətlərinin Beynəlxalq Əməliyyat Konsorsiumu (ABƏŞ) arasında beş il əvvəl bağlanmış “Əsrin müqaviləsi” çərçivəsində BTC magistral neft kəmərinin tikintisinə dair razılıq əldə edilmişdir; Gürcüstan və Türkiyə ərazisindən keçməli idi. 2002-ci ilin sentyabrında başlanan tikinti 2006-cı ilin yayında başa çatdırılıb. Eyni zamanda, “Şahdəniz” qaz yatağının işlənməsinin birinci mərhələsində hasil edilən qazın tədarük edilməsi üçün nəzərdə tutulmuş BTƏ qaz kəmərinin tikintisi sonlandırıldı.

“Gürcüstan prezidenti Mixail Kavelaşvilinin Azərbaycana səfəri iki ölkə arasında münasibətlərin möhkəmlənməsinə töhfə verəcək və onları yeni səviyyəyə qaldıracaq”. Bunu Gürcüstanın Azərbaycandakı səfiri Zurab Pataradze bildirib.

Gürcüstan dövlət başçısının Azərbaycana səfəri zamanı iki ölkə arasında gündəmdə olan iqtisadi əhəmiyyətli məsələlər də müzakirə olunub. Söhbət bərpa olunan enerji mənbələri, nəqliyyat potensialının artırılması, investisiyaların cəlb edilməsi, ticarət dövriyyəsinin artırılması və ölkələrimiz arasında münasibətləri yeni səviyyəyə qaldıracaq digər mühüm detallar ilə bağlı o meqalayihələrdən gedir. Gürcü prezidentin səfəri ölkələr arasında əlaqələrin möhkəmlənməsinə töhfə verəcək.

…Gürcüstanla Azərbaycan arasında diplomatik əlaqələr 1992-ci il noyabrın 18-də qurulub. Ölkələr strateji tərəfdaşdırlar və həm ikitərəfli, həm də beynəlxalq layihələr çərçivəsində, xüsusilə də bütün region üçün strateji əhəmiyyət kəsb edən layihələrdə – Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolu, Bakı-Tbilisi-Ceyhan neft kəməri və Cənub Qaz Dəhlizi layihələrində fəal əməkdaşlıq edirlər. Azərbaycan Gürcüstanın ilk on ticarət tərəfdaşı sırasındadır. 2024-cü ildə ölkələr arasında ticarət dövriyyəsi 5,6% artaraq 1,3 milyard dollar təşkil edib.

“Azərbaycan-Gürcüstan strateji tərəfdaşlıq əlaqələri yüksək səviyyədədir”. Bunu Azərbaycanın xarici işlər naziri Ceyhun Bayramov bu ilin yanvarında Gürcüstanın xarici işlər naziri Maka Boçorişvili ilə görüşdən sonra keçirilən birgə brifinqdə demişdi. Onun sözlərinə görə, iki ölkə arasında münasibətlər beynəlxalq hüquqa əsaslanır. Azərbaycanlı nazirin sözlərinə görə, iki ölkə arasında münasibətlər yüksək səviyyədədir. Bakı-Tbilisi-Ceyhan, Bakı-Tbilisi-Ərzurum və Cənub Qaz Dəhlizi layihələri həm Azərbaycanın, həm də Gürcüstanın iqtisadi inkişafına böyük töhfə verir. Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolu xətti ilə yükdaşımaların həcmində xeyli artım var. Azərbaycan ilə Gürcüstan arasında münasibətlər dostluq və strateji tərəfdaşlıq nümunəsidir, iki ölkə arasında qardaşlıq və dostluq münasibətlərinin inkişafı təqdirəlayiqdir.

Bu əlaqələr çox möhkəm və sarsılmaz dostluğa əsaslanır, əməkdaşlığın müxtəlif sahələrdə daim genişlənir və dərinləşir, bu həm simvolik, həm də praktiki əhəmiyyət daşıyır. Yeni yaradılmış Gürcüstan hökumətinin ilk xarici səfərinin Azərbaycana olması bu dostluğun və tərəfdaşlığın möhkəmliyini bir daha təsdiqləyir. Təsadüfi deyil ki, Gürcüstanın baş naziri İrakli Kobaxidze parlament seçkilərindən və yeni hökumətin təsdiqindən sonra ilk xarici səfərini Bakıya etdi. Bundan əvvəl Gürcüstanın xarici işlər naziri Azərbaycanın paytaxtına səfər edib. Bu ardıcıl səfərlər göstərir ki, Azərbaycan və Gürcüstan həm Cənubi Qafqazda, həm də daha geniş regionda sülhün və sabitliyin qorunmasında mühüm rol oynayır. Bu gün Bakıda və Tbilisidə çox yeni fəaliyyətlər var. Əsas odur ki, regionumuzda sülh və sabitlik daim qorunur.

Tarixi bağlar, ümumi maraqlar və strateji tərəfdaşlıq

Azərbaycanla Gürcüstan arasındakı münasibətləri sadəcə olaraq coğrafi yaxınlıq anlayışı ilə izah etmək olmaz. Bu əlaqələr dərin tarixi bağlara, ümumi maraqlara və strateji tərəfdaşlığa əsaslanır. İki ölkə arasında əməkdaşlıq təkcə ikitərəfli çərçivədə deyil, həm də regional və beynəlxalq arenada mühüm rol oynayır. Azərbaycan və Gürcüstan Cənubi Qafqazda sabitlik və inkişaf üçün strateji körpü rolunu oynayır. Hər iki ölkə enerji, nəqliyyat və logistika sektorlarında birgə layihələr həyata keçirməklə regional əməkdaşlıq modeli yaradır. Bakı-Tbilisi-Ceyhan neft kəməri, Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolu və digər strateji layihələr əməkdaşlığın uğurlu nəticələrindən yalnız bir neçəsidir.

Eyni zamanda, Azərbaycan və Gürcüstanın ümumi məqsədləri təkcə iqtisadi sahə ilə məhdudlaşmır. Hər iki ölkə regionda sülh və təhlükəsizliyin təmin edilməsi üçün birgə səylər göstərir. Bu əməkdaşlıq regionda geosiyasi tarazlığın qorunması üçün vacibdir. Azərbaycan ilə Gürcüstan arasındakı münasibətlər dostluq və tərəfdaşlığın tarixən sübut edilmiş nümunəsidir. Bu əlaqələr həm regionun inkişafına, həm də beynəlxalq səviyyədə qarşılıqlı faydalı əməkdaşlıq modelinin qurulmasına təkan verir.

İqtisadiyyat və enerji baxımından Azərbaycan və Gürcüstan enerji sektorunda strateji tərəfdaşlıqlarına görə regionda və onun hüdudlarından kənarda mühüm rol oynayırlar. İki ölkənin layihələri təkcə onların iqtisadi maraqlarına deyil, həm də qlobal enerji bazarının sabitliyinə xidmət edir. Yuxarıda qeyd etdiyim mühüm layihələr, məsələn, BTC və Bakı-Tbilisi-Ərzurum qaz kəməri Azərbaycanın zəngin enerji ehtiyatlarının Gürcüstan vasitəsilə Avropa bazarlarına çatdırılmasında əsas rol oynayır. Bu infrastruktur etibarlı enerji ixracı marşrutu kimi həm regional, həm də beynəlxalq miqyasda böyük əhəmiyyət kəsb edir. BTC qlobal enerji bazarının ən mühüm komponentlərindən biri hesab olunur və Xəzər dənizinin neft ehtiyatlarının dünya bazarına çıxarılmasında əvəzsiz rol oynayır. Eyni zamanda, Azərbaycan təbii qazı Bakı-Tbilisi-Ərzurum vasitəsilə Avropaya nəql olunur ki, bu da Avropanın enerji təhlükəsizliyinə mühüm töhfə verir.

Üstəlik, “Cənub Qaz Dəhlizi” kimi irimiqyaslı layihələr Azərbaycan və Gürcüstan arasında enerji sahəsində strateji tərəfdaşlığı yeni səviyyəyə qaldırıb. Bu dəhliz Xəzər regionundan enerji ehtiyatlarını Cənubi Avropaya çatdırmaqla yanaşı, həm də bu marşrut boyunca yerləşən ölkələrin enerji təhlükəsizliyini artırır. Gürcüstan tranzit ölkə kimi bu dəhlizdə mühüm yer tutur ki, bu da onun geostrateji əhəmiyyətini daha da artırır.

Azərbaycan və Gürcüstan beynəlxalq təşkilatlarda bir-birini dəstəkləməklə yanaşı, regional təhlükəsizlik məsələlərində də oxşar mövqedən çıxış edirlər. Azərbaycanın xüsusilə Gürcüstanın ərazi bütövlüyünün bərpası məsələsində göstərdiyi açıq dəstək bu tərəfdaşlığın həm siyasi, həm də mənəvi cəhətdən nə qədər güclü olduğunu sübut edir. Azərbaycanın bu məsələdə prinsipial mövqeyi və beynəlxalq hüquqa əsaslanan yanaşması həmrəylik nümayiş etdirir.

Hər iki ölkə terrorizm, transmilli cinayət və digər təhlükəsizlik təhdidləri ilə mübarizədə fəal əməkdaşlıq edir. Birgə regional təhlükəsizlik layihələri və hərbi təlimlər tərəfdaşlığın praktiki sahədə də gücləndiyini göstərir. Azərbaycan və Gürcüstan arasında strateji tərəfdaşlıq Cənubi Qafqazda sabitliyin təmin edilməsində mühüm elementdir. Bu əlaqələr regional sülh və təhlükəsizliyə xidmət etməklə yanaşı, iki ölkənin beynəlxalq aləmdə mövqelərini möhkəmləndirir. Bu əməkdaşlıq ümumi maraqlara və dəyərlərə əsaslanan uzunmüddətli tərəfdaşlığın parlaq nümunəsidir. Azərbaycan ilə Gürcüstan arasında tarixi köklərə və qarşılıqlı etimada əsaslanan münasibətlər bu gün strateji əməkdaşlıq səviyyəsinə yüksəlib. Bu münasibətlər regional və beynəlxalq səviyyədə mühüm təsirə malikdir, Cənubi Qafqazın sabitliyi və inkişafında mühüm rol oynayır.

Bu əlaqələrin son vaxtlar dərinləşməsinin göstəricisi kimi Gürcüstanın Baş naziri İrakli Kobaxidzenin yanvarın 17-də Azərbaycana səfərini xüsusi qeyd etmək lazımdır. Belə ki, İ.Kobaxidze yenidən baş nazir seçildikdən sonra ilk səfərini Azərbaycana edib. Bu səfər iki ölkə arasında strateji tərəfdaşlığın yüksək səviyyədə olduğunu bir daha təsdiqlədi.

Gələcəyə gəlincə, Azərbaycan və Gürcüstan arasında strateji tərəfdaşlığın dərinləşəcəyi və qarşılıqlı əməkdaşlıq formatlarının yeni sahələri əhatə edəcəyi gözlənilir. Bu münasibətlər təkcə iki ölkənin deyil, bütövlükdə Cənubi Qafqazın sabitliyi və inkişafı üçün strateji əhəmiyyət kəsb edir.

V.VƏLİYEV