Son onilliklərdə cəmiyyətin həyat tərzində baş verən dəyişikliklər Azərbaycan gəncliyinin yay istirahətinə münasibətində də ciddi dönüşlər yaradıb. Əgər əvvəllər yay tətili əsasən istirahət, dincəlmək və ailə ilə birlikdə vaxt keçirmə vasitəsi kimi qəbul olunurdusa, bu gün gənclər üçün yay ayları həm sosial tanınma, həm də özünü inkişaf etdirəcək fürsətlərin axtarışı dövrünə çevrilib.

SİA mövzu ilə bağlı araşdırma aparıb.

Ənənəvi istirahət modeli: Keçmişin izləri

Əvvəllər yay tətili Azərbaycan gəncləri üçün əsasən kənd həyatına inteqrasiya, nənə-baba evində qalmaq, yerli yay düşərgələrinə qatılmaq və ya dostlarla təbiətdə vaxt keçirməklə xarakterizə olunurdu. Təbiətlə bağlılıq, oyunlar, fiziki aktivlik və ailə münasibətləri bu dövrün əsas elementi idi. Bu cür istirahət həm bədəni, həm də ruhu dincəldirdi və sosial bağların möhkəmlənməsinə xidmət edirdi.

Müasir dövr: Fərdiləşmə və rəqəmsallaşma

Hazırda isə gənclər arasında yay istirahəti anlayışı daha fərdiləşmiş, rəqəmsallaşmış və urbanizasiyaya əsaslanmış bir formaya keçib. Sosial şəbəkələrin təsiri ilə gənclərin istirahəti bəzən bir növ ictimai təqdimata çevrilir. İnstagram, TikTok və digər platformalarda paylaşılacaq məkanlar, görüntülər və təəssüratlar bir çox hallarda istirahətin əsas məqsədinə çevrilir. Bunun nəticəsində isə istirahətin mahiyyəti – rahatlıq və yenilənmək – arxa plana keçir.

İntellektual və peşəkar inkişaf tendensiyası

Müasir Azərbaycan gənclərinin əhəmiyyətli hissəsi yay aylarını yalnız istirahət üçün deyil, həm də bilik və bacarıqlarını artırmaq məqsədilə istifadə edir. Yay məktəbləri, onlayn kurslar, könüllü layihələr, təcrübə proqramları və beynəlxalq təlimlər gənclər arasında getdikcə daha da populyarlaşır. Bu, bir tərəfdən rəqabət qabiliyyətli gənc nəsil formalaşmasına səbəb olur, digər tərəfdən isə daimi “faydalı olmalıyam” təzyiqi altında emosional yüklənməyə yol aça bilir.

Psixoloji təsirlər və sosial təcrid

Sosial media təsiri ilə ideal tətil obrazının formalaşması bəzi gənclərdə öz həyat tərzinə qarşı narazılıq, özünü dəyərsizləşdirmə və tükənmişlik hissi yarada bilər. Maddi imkanları daha məhdud olan gənclər üçün “sosial müqayisə” nəticəsində istirahət əvəzinə stres yaranır. Bundan əlavə, onlayn həyatın üstünlük qazanması real sosial münasibətlərin zəifləməsi ilə nəticələnə bilir.

Sosial və ailə dəyərlərinin təsiri

Əvvəllər yay ayları ailə dəyərlərinin ötürülməsi və möhkəmləndirilməsi baxımından mühüm mərhələ idi. Lakin müasir gənclər arasında bu əlaqələrin zəiflədiyi müşahidə olunur. Ailə ilə birgə istirahət azalıb, fərdi seçimlər üstünlük təşkil edir. Bununla yanaşı, bəzi ailələr övladlarının yay aylarını yalnız oxumaqla və ya işləməklə keçirməsini istəyir ki, bu da istirahətin əsas funksiyasını zəiflədə bilər.

Azərbaycan gənclərinin yay istirahəti anlayışı zamanla dəyişmiş və daha çox fərdiləşmiş, rəqəmsallaşmış, inkişaf yönümlü bir forma almışdır. Bu dəyişiklik həm sosial və texnoloji inkişafın, həm də cəmiyyətin dəyərlərində baş verən transformasiyanın nəticəsidir. Lakin bu yeni modelin gənclərin psixoloji və sosial rifahına mənfi təsirlərini də nəzərə almaq vacibdir. Ona görə də balanslaşdırılmış istirahət — həm bədənin, həm zehnin, həm də sosial münasibətlərin yenilənməsi — müasir gəncliyin ehtiyac duyduğu əsas məqam kimi diqqətdə saxlanmalıdır.

Təklif və tövsiyələr

Balanslaşdırılmış istirahət təşviq edilməlidir

Gənclər arasında yay aylarında yalnız akademik və peşəkar inkişaf deyil, həm də fiziki və psixoloji dincəlməyə yönəlik fəaliyyətlər təşviq edilməlidir. Dövlət və qeyri-hökumət təşkilatları yay istirahət proqramlarında bu iki elementi birləşdirən modellər inkişaf etdirməlidir.

Gənclər üçün əlçatan yay düşərgələri və istirahət zonaları yaradılmalıdır

Hər il yay aylarında regionlarda təbiətə yaxın, mədəni və ekoloji yönümlü düşərgələrin təşkili həm gənclərin istirahətini təmin edər, həm də vətənpərvərlik, kollektivlik və sosiallaşma bacarıqlarını gücləndirər.

Rəqəmsal istirahət təzyiqi ilə bağlı maarifləndirmə aparılmalıdır

Sosial mediada “ideal tətil” anlayışının yaratdığı psixoloji təzyiqin azaldılması üçün gənclər arasında real həyat dəyərlərinin önə çəkildiyi maarifləndirici kampaniyalar həyata keçirilməlidir. Bu, xüsusilə orta məktəb və universitet tələbələri arasında faydalı olar.

Ailə ilə birgə istirahətin yenidən təşviqi

Ailə institutunun möhkəmləndirilməsi və nəsillərarası bağların qorunması məqsədilə ailəvi istirahət təşviq olunmalı, yerli bələdiyyələr və icmalar bu istiqamətdə sosial layihələrə dəstək verməlidir.

Yay aylarında gənclər üçün könüllülük və ictimai faydalı layihələr artırılmalıdır

Yay aylarında şəhər və kənd icmalarında ekoloji, sosial və mədəni layihələrə könüllü cəlb proqramları gənclərin həm aktiv istirahətini, həm də məsuliyyət hissinin formalaşmasını dəstəkləyər.

Aşağı gəlirli ailələrdən olan gənclərə dəstək proqramları

Yay istirahəti imkanlarından bərabər istifadə üçün aztəminatlı ailələrin gənclərinə təqaüdlər, subsidiyalar və pulsuz iştirak imkanı təklif edən proqramlar hazırlanmalıdır. Bu, sosial bərabərliyin təmininə töhfə verər.

Psixoloji dəstək və stress idarəetmə təlimləri

Tətil dövründə də akademik və sosial basqı hiss edən gənclər üçün yay aylarında psixoloji dəstək mərkəzləri, onlayn konsultasiya və stresslə mübarizə üzrə qısa təlimlər təşkil olunmalıdır.

Regionlarda alternativ istirahət imkanlarının təşviqi

Yay istirahəti anlayışı təkcə çimərlik və böyük şəhər turizmi ilə məhdudlaşdırılmamalıdır. Dağ kəndləri, mədəni irs zonaları və ekoloji məkanlara diqqət artırılmalıdır ki, həm regionlar inkişaf etsin, həm də gənclər fərqli təcrübələr qazansın.

Ayşən Vəli